جاده ابریشم
درباره جاده ابریشم
اقتصاد چین که از دهه هشتاد میلادی روند رو به رشدی به خود گرفته است، باعث افزایش درآمد ارزی این کشور شده و
ذخایر ارزی آن به نحو چشمگیری افزایش یافته است. افزایش ذخایر ارزی و منابع مالی چین، این امکان را برای دولت این
کشور فراهم کرد تا در عرضه روابط بین‌الملل و هم چنین اقتصاد جهانی به یکی از بازیگران عمده تبدیل شود.
طرح جدید با ایده و هزینه 1300 میلیارد دلاری چین برای ساخت هزارها کیلومتر جاده، راه آهن
و مسیرهای آبی و هوایی در نظر گرفته شده است
نیاز به تامین انرژی و مواد خام ارزان قیمت، از مسیرهای مطمئن و کوتاه باعث گردید تا چین هم در برخی پروژه‌های
زیربنایی کشورهایی که از آنها انرژی و مواد خام وارد می‌کند سرمایه گذاری کند و هم حضور نظامی خویش را در برخی
نقاط دنیا افزایش دهد. چین به زیرساختاری نیاز دارد که تولیدات خویش را با هزینه مناسب و صرف زمان کمتر به بازار
مصرف برساند. سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در کشورهایی که چین از آنها نفت و گاز وارد می‌کند یکی از پایه‌های
اصلی سیاست ملی امنیت انرژی این کشور است. واردات انرژی از این کشورها به چین فرصت می‌دهد که دامنه نفوذ
سیاسی‌اش را در خاورمیانه افزایش دهد.
چین در طول تاریخ در جاده ابریشم قدیم نیز نقش موثری ایفا می کرد. جاده ابریشم به عنوان پلی ارتباطی بین چین و
کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی سهم مهمی را در تجارت و مبادلات فرهنگی این کشور با مناطق فوق ایفا کرده
است. پروژه یک کمربند و یک جاده در سال 2013 توسط دولت چین ارائه شد. این طرح که جاده ابریشم جدید نامیده
شده است طرحی به منظور سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از 60 کشور جهان و توسعه دو مسیر تجاری
“کمربند اقتصادی جاده ابریشم” و “راه ابریشم دریایی” است. این طرح از دو بخش اصلی تشکیل شده است: کمربند
اقتصادی راه ابریشم و راه ابریشم دریایی. راه ابریشم جدید از سه مسیر شمالی، مرکزی و جنوبی تشکیل شده است.
بخش شمالی جاده ابریشم
بخش شمالی، چین را از طریق کشورهای آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ترکمنستان
و ازبکستان) به روسیه و اروپا متصل می‌کند. مسیر جنوبی از چین آغاز و به آسیای جنوب شرقی، جنوب آسیا و پاکستان
و اقیانوس هند ختم خواهد شد. مسیر مرکزی از آسیای مرکزی به ایران و خلیج فارس و همچنین ترکیه و دریای مدیترانه
می‌رسد. در مجموع 65 کشور در مسیر مدرن جاده ابریشم اقدام به احداث جاده‌ها، بنادر و فرودگاه‌های جدید خواهند
کرد. به این ترتیب شبکه تجاری گسترده‌ای در میان این کشورها تاسیس خواهد شد. شی جین پینگ در اردیبهشت
سال 2017 و در سفر به ترکیه از سرمایه گذاری 124 میلیارد دلاری دولت چین برای احیای جاده ابریشم قدیم خبر داد.
طرح جدید با ایده و هزینه 1300 میلیارد دلاری چین برای ساخت هزارها کیلومتر جاده، راه آهن و مسیرهای آبی و
هوایی در نظر گرفته شده است.
ایران با داشتن منابع عظیم نفت و گاز و قرار گرفتن در “هارتلند انرژی” موقعیت جغرافیایی خوبی برای مشارکت و
بهره گرفتن از مزایای پروژه راه ابریشم چین دارد. موقعیت ژئواستراتژیک ایران که در مرز دریای خزر و خلیج فارس قرار
گرفته برای چین مهم است و این کشور خواهان مشارکت جدی ایران در این پروژه است.
چین بزرگترین شریک تجاری ایران در سال 2018 بوده و ارزش تبادلات تجاری دو کشور به حدود 35 میلیارد دلار رسیده
است. چین بزرگترین وارد کننده نفت ایران است. دو کشور در نظر دارند حجم تجارت را در دهه آینده به سطح 600
میلیارد دلار برسانند. پس از برجام و به دنبال لغو تحریم‌های بین‌المللی ، چین دو تسهیلات اعتباری را به مبلغ 4.2
میلیارد دلار اختصاص داد که این تسهیلات برای تأمین بودجه مورد نیاز خطوط راه‌آهن با سرعت بالا و متصل کردن
شهرهای بزرگ ایران، از جمله تهران، مشهد و اصفهان بود. تامین مالی پروژه قطار برقی مشهد – تهران از طرف چین
می‌تواند گام مهمی در تکمیل پروژه راه ابریشم جدید چین باشد، ایران هم می‌تواند از مزایای خط راه‌آهن برقی مشهد
بهره گیرد.
پیشرفت راهبرد ترانزیتی چین
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، انتظار می‌رود این کشور جایگاه خوبی در راهبرد تزانزیتی چین داشته باشد. در
جریان سفر سال 94 شی جین پینگ رییس جمهور چین به ایران، دو طرف از تمایل و استقبال ایران از پروژه کمربند
و جاده چین خبر داده بودند. طرفین با اشاره به ظرفیت‌های ایران اسنادی در مورد مشارکت ایران در این پروژه امضا
کردند و قرار شد دو کشور در زمینه‌های مختلفی چون راه‌آهن – بنادر – انرژی – صنایع و خدمات … همکاری نمایند.
با عملیاتی شدن این پروژه، باید شاهد افزایش نقش‌آفرینی چین در معادلات منطقه‌ای و جهانی بود.
در بهمن 94 اولین قطاری که مستقیما از پکن به تهران سفر می‌کرد وارد ایران شد. این عمل به معنای برقراری مسیر
مستقیم ریلی بین ایران و چین بود. افتتاح این خط آهن گام مهمی در مسیر تحقیق پروژه یک جاده و یک کمربند چین
است. افتتاح این خط راه‌آهن می‌تواند حجم تجارت دو کشور را نیز افزایش دهد. چین برای فراهم ساختن منابع مالی
مورد نیاز در کشورهایی که در مسیر پروژه راه ابریشم جدید چین قرار دارند، بانک آسیایی سرمایه‌گذاری زیر ساخت
را تاسیس کرد. تقویت موضع ایران در این بانک هم می‌تواند در همکاری ایران در اجرای این پروژه موثر واقع شود و
ایران از منابع مالی این بانک برای احداث زیرساختار استفاده کند.
تاثیر خروج آمریکا از برجام بر جاده ابریشم
با خروج آمریکا از برجام و خروج شرکت‌های اروپایی از برخی پروژه‌های ریلی ایران، این پروژه‌ها نیمه تمام رها شدند
و شرکت‌های چینی و موسسات مالی چین می‌توانند در تکمیل این پروژه‌ها مشارکت کنند، البته تا فروردین امسال
پیشرفت خاصی در مذاکرات ایران و شرکت‌های چینی در این مورد حاصل نشده است. اگر ایران نتواند سرمایه و
تکنولوژی لازم را برای تکمیل چنین پروژه‌هایی فراهم نماید، بعید به نظر می‌رسد که در کوتاه مدت و میان مدت از
منافع و امکانات پروژه راه ابریشم چین بهره گیرد.
تاخیر در تکمیل زیرساختارهای نیمه تمام ایران می‌تواند بر جایگاه این کشور در تحولات منطقه‌ای و پروژه‌هایی مثل
پروژه کریدور شمال و جنوب، تاثیر منفی بگذارد. خروج شرکت سی ان پی سی چین از پروژه فاز 11 پارس جنوبی
نشان داد در دوران تحریم شرکت‌های چینی ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را به راحتی نخواهند پذیرفت و ایران
بدون حل مسائل و مشکلات با غرب بر سر مسائلی چون آزمایش‌های موشکی – حقوق بشر و … نمی تواند به
سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در پروژهای زیر ساختاری خویش امیدوار باشد.
طرح جدید جاده ابریشم
طرح راه ابریشم جدید یا طرح یک کمربند و یک جاده، یک طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از 60
کشور جهان و توسعهٔ دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که توسط چین
در سال 2013 ارائه شده‌است. پشتوانه این طرح قدرت صنعتی اقتصاد چین و توان سرمایه‌گذاری آن است. این طرح
می‌تواند به همراه قدرت نظامی چین، به هژمونی این کشور در آسیای شرقی بینجامد و در نهایت با تفوق بر
مسیرهای تجاری خشکی و آبی اوراسیا، چین را به سوی قدرت برتر در اقتصاد جهانی رهنمون کند. موافقان این
طرح، آن را راهی برای شکاف زیرساخت‌ها بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه، کمک به
رشد اقتصادی این کشورها و رونق تجارت بین‌المللی می‌دانند. اما مخالفان آن را طرحی استعماری می‌دانند که
بسیاری از کشورهای هدف، توان بازپرداخت دیونش را ندارند و قراردادهایش شفاف نیست.
طرح 900 میلیاردی چین
چین از طرحی 900 میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی جهان به منظور گسترش جهانی
شدن و توسعه بازارها رونمایی کرده‌است. این طرح بزرگترین طرح سرمایه‌گذاری است که تاکنون توسط یک کشور
ارائه شده‌است.اجلاس راه ابریشم جدید یا نشست یک کمربند و یک جاده، نشست دو روزه مقامات عالی رتبه
صد کشور جهان درپکن با میزبانی و محوریت چین است که طی روزهای 14 و 15 ماه مه 2017 میلادی برگزار شد.
در این نشست،شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، از کشورها خواست که حمایت‌گرایی را رد کنند و روند
جهانی شدن را بپذیرند.در خاتمه، جمعی از رهبران حاضر در نشست، موافقتنامه راه ابریشم جدید را امضا کردند.
جاده ابریشم و گنجینه‌های بیشتر بلخ قدیم
سیاست منطقه‌ای تنش‌زدا این امکان را برای ایران فراهم خواهد کرد که در امنیت منطقه‌ای نقش مهمی بازی کند
و هم چنین در پروژه‌های ترانزیتی بین‌المللی از موقعیت ژئواستراتژیکی خویش استفاده کند. پروژه یک کمربند، یک
جاده یکی از این پروژه‌هاست، با تداوم سیاست خارجی فعلی امکان استفاده حداکثری ایران از این پروژه میسر
نخواهد بود. ایران می‌تواند در هر دو قسمت پروژه راه ابریشم جدید چین، یعنی هر دو مسیر تجاری “کمربند اقتصادی
راه ابریشم” و “راه ابریشم دریایی” مشارکت داشته باشد، این مشارکت می‌تواند تامین کننده منافع سیاسی –
ژئواستراتژیک – امنیتی و اقتصادی ایران در سطح منطقه باشد.
سرمایه‌گذاری و حضور شرکت‌های خارجی در جاده ابریشم
اگر شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری و حضور شرکت‌های خارجی برای تکمیل پروژه‌های نیمه تمام صنعتی و نفت و گاز
و انرژی ایران فراهم نشود، ایران باید شاهد از دست رفتن فرصت‌ها باشد و رقیبان و همسایگان ایران، از این فرصت
برای افزایش نفوذ سیاسی در منطقه استفاده خواهند کرد و هم چنین منافع اقتصادی زیادی به دست خواهند آورد.
بهترین مسیر برای دستیابی به بازار آسیای میانه و قفقاز مسیر ایران و استفاده از زیر ساختارهای تزانزیتی ایران است،
به شرطی که همه شرایط لازم برای بهره گیری از این پتانسیل‌ها توسط این کشور فراهم شود.